Η νόσος των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Ο θεσμός της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα, δυστυχώς δεν ενηλικιώθηκε ποτέ. Όντας δε ένας δύστροπος έφηβος, σε διαρκή καταπίεση από υπερπροστατευτικούς «γονείς» και «συγγενείς» (όρα κυβέρνηση και πολιτικά κόμματα),

από διάφορες συντηρητικές και σχεδόν θρησκευτικές δοξασίες της ελληνικής κοινωνίας περί του «ιερού σκοπού» και της «κρισίμου» αποστολής του και διαρκώς «αίρων» τις αμαρτίες και τις εξόφθαλμες αβελτηρίες της πλειοψηφίας των προσώπων που εκλέχθηκαν να τον υπηρετήσουν (ο όρος «βλαχοδήμαρχος» τα λέει όλα), θα μπορούσε ίσως να συγκριθεί με τον Αλεξάντρ Πόρτνοϊ, τον αθυρόστομο εβραίο έφηβο ήρωα της νουβέλας του Φ. Ροθ που αναφέρεται στον τίτλο. Θα ήταν δε εξόχως διασκεδαστικό, διδακτικό και αποκαλυπτικό αν μπορούσαμε να ακούσουμε ή να διαβάσουμε τον σπαραχτικό μονόλογο του θεσμού αυτού, προς τον κύριο Φούχτελ, ψυχαναλυτή και ταυτοχρόνως υποψήφιο αναμορφωτή και επίτροπό του!

Ο θεσμός αυτός, με την εφηβική νοοτροπία ταλαιπωρείται παραδόξως από συστηματικές ασθένειες της τρίτης ηλικίας. Υπήρξε από την γέννησή του μέχρι τις μέρες μας ένας μπαξές –  τι μπαξές δηλαδή, ολόκληρο θερμοκήπιο – εντός του οποίου καλλιεργούνται με συνέπεια και θάλλουν ανενόχλητα όλες οι θεσμικές, πολιτικές και οικονομικές στρεβλώσεις και παθογένειες της κεντρικής διοίκησης και επιπροσθέτως, όλα τα ζιζάνια και τα παράσιτα των μικροσυμφερόντων των τοπικών κοινωνιών. Αυτά τα παράσιτα, εκμεταλλεύονται τις προσωπικές σχέσεις και την πελατειακή διαπλοκή συμφερόντων των κλειστών κοινωνιών και κυρίως, την «ενός ανδρός αρχή» πάνω στην οποία δυστυχώς στηρίζεται ακόμη η λειτουργία των Δήμων της χώρας μας. Αυτή η δικτατορικής σχεδόν μορφής κυριαρχία του δημάρχου στην λειτουργία των Δήμων και η προσωποπαγής δομή της διοικητικής και κανονιστικής τους λειτουργίας, οδηγεί σε ταύτιση (τις περισσότερες φορές με ολέθρια αποτελέσματα) του θεσμού με τα πρόσωπα που τον υπηρετούν. Γι αυτόν τον λόγο, παρατηρούνται παραδείγματα δημάρχων που «εκλέγονται» πανηγυρικά για 20, 25 ή και 30 συναπτά έτη (!) στο αξίωμα, κυρίως σε μεσαίους και μικρούς Δήμους. Αυτοί μάλιστα οι δήμαρχοι, τείνουν να θεωρούνται «επιτυχημένοι» στις μικρές κοινωνίες αλλά και σε πανελλήνιο επίπεδο, ανερχόμενοι κατόπιν και σε θέσεις διοίκησης οργάνων σαν τις Περιφερειακές Ενώσεις Δήμων και την ΚΕΔΕ, «μολύνοντάς» τα την συστημική, πελατειακή, κοντόφθαλμη και βαθιά συντηρητική πολιτική πρακτική που έχουν συνηθίσει να ασκούν στα φέουδα – Δήμους εκλογής τους.

Το δεύτερο σοβαρό πρόβλημα των ΟΤΑ είναι η οικονομική τους εξάρτηση από την κεντρική Διοίκηση. Ελάχιστοι είναι οι αυτοτελείς φόροι και τα κατ’ αποκοπήν έσοδα που αυτομάτως πηγαίνουν στα ταμεία των Δήμων. Το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης που είναι απαραίτητη για την λειτουργία τους (πληρωμή μισθών, προμήθεια υλικών, επενδύσεις και τοπικά έργα), εξακολουθεί να παρέχεται από τα κρατικά ταμεία με την μορφή επιχορηγήσεων που καταλήγουν τελικά σε τακτική ελεημοσύνη και συντηρούν τον μύθο του «καταφερτζή» δημάρχου που «τα φέρνει» και άρα εκλέγεται ισοβίως άσχετα του πως τα χρησιμοποιεί, αρκεί να τα «μοιράσει» σωστά στα τοπικά «καπετανάτα» που τον στηρίζουν. Το πρόγραμμα «Καλλικράτης» επιδείνωσε αυτή την κατάσταση, προσθέτοντας στους ΟΤΑ αρμοδιότητες και υποχρεώσεις χωρίς να προβλέπει και τους αντίστοιχους πόρους. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα, διαχειρίζεται το μικρότερο ίσως ποσοστό δημοσίων πόρων από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό φαίνεται εύλογο αν δει κανείς τα χιλιάδες φαινόμενα κακοδιαχείρισης, διασπάθισης χρήματος, ευνοιοκρατίας, φαβοριτισμού, νεποτισμού και αυταρχικότητας που αναδύθηκαν από την όζουσα οσμή βόθρου μικρή περιοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Μια τέτοια Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι φυσικό να μην έχει την εμπιστοσύνη της κεντρικής διοίκησης στην διαχείριση μεγάλων κονδυλίων. Από την άλλη, είναι ο τρόπος διάχυσης των κονδυλίων προς την ΤΑ που συντηρεί κατά μείζονα λόγο αυτήν την εικόνα σκανδάλων και διαφθοράς. Κατά την γνώμη μου πρόκειται για τον τέλειο φαύλο κύκλο (circulus vitiosus), και δεδομένου πως ούτε με το πρόγραμμα Καλλικράτης αυτός ο κύκλος σπάει, δεν προβλέπεται σύντομα και η θεραπεία της «Νόσου των ΟΤΑ». Η θεραπεία αυτής της νόσου θα πρέπει να στηρίζεται σε θεσμικές,  νομοθετικές και οικονομικές παρεμβάσεις και μάλιστα με αυτήν ακριβώς την σειρά.

Θεσμικά, τα βήματα που πρέπει να γίνουν είναι απλά. Αλλαγή του τρόπου διεξαγωγής των δημοτικών εκλογών, με κατάργηση του κατάπτυστου θεσμού των δημοτικών παρατάξεων. Οι εκλογές θα πρέπει να γίνονται με ξεχωριστό κοινό ψηφοδέλτιο για τον δήμαρχο και χωριστό επίσης κοινό ψηφοδέλτιο για τους δημοτικούς συμβούλους. Ο δήμαρχος θα εκλέγεται με απόλυτη πλειοψηφία και αν αυτό δεν γίνει δυνατόν την πρώτη Κυριακή, θα υπάρχει επαναληπτική την επόμενη ανάμεσα στους δύο επικρατέστερους υποψηφίους. Οι δημοτικοί σύμβουλοι εκλέγονται την πρώτη Κυριακή με σειρά προτεραιότητας από το κοινό ψηφοδέλτιο που είναι το ίδιο σε όλη την έκταση του Δήμου. Ο δήμαρχος και οι δημοτικοί σύμβουλοι, θα μπορούν να εκλέγονται το πολύ για δύο θητείες, δηλαδή συνολικά για δέκα το πολύ έτη.

Ο Νόμος του Καλλικράτη θα πρέπει να διορθωθεί και να συμπληρωθεί από ορισμένες διατάξεις που θα αποσαφηνίζουν την λειτουργία του δημάρχου και του δημοτικού συμβουλίου. Κυρίως θα πρέπει να προβλεφθεί διαδικασία αλλαγής του δημάρχου με ενισχυμένη πλειοψηφία του δημοτικού συμβουλίου (δύο τρίτα π.χ.), κάτι ανάλογο με την πρόταση μομφής στο κοινοβούλιο. Οι αντιδήμαρχοι επίσης, θα πρέπει να ψηφίζονται από το δημοτικό συμβούλιο, το οποίο θα πρέπει στην πράξη να κυβερνά τον Δήμο. Με αυτόν τον τρόπο, ο δήμαρχος περιορίζεται στα εκτελεστικά του καθήκοντα και παύει το φαινόμενο της «ενός ανδρός αρχής» που τόσα δεινά έχει σωρεύσει στον θεσμό και ενισχύεται ο έλεγχος και η διαφάνεια στα πεπραγμένα της διοίκησης του Δήμου.

Οι ΟΤΑ θα πρέπει να διαχειρίζονται περισσότερους οικονομικούς πόρους. Μόνον έτσι θα γίνει εφικτή στην πράξη η πολύπαθη «αποκέντρωση» που όλοι την ευαγγελίζονται προεκλογικά και όλοι την ξορκίζουν όταν γίνονται κυβέρνηση. Όταν αποκτήσουμε διοικήσεις στους Δήμους που θα λειτουργούν με διαφάνεια και κοινωνικό έλεγχο μέσω των θεσμικών και νομοθετικών αλλαγών που προτάθηκαν παραπάνω, καμιά δικαιολογία για την υποχρηματοδότηση των ΟΤΑ δεν θα ευσταθεί πλέον. Ο συνήθης τρόπος μεταφοράς κονδυλίων από την κεντρική κυβέρνηση στους ΟΤΑ, είναι στην Ευρώπη η απευθείας και αναλογική βάσει πληθυσμού παραχώρηση στα ταμεία των ΟΤΑ, συγκεκριμένου ποσοστού της άμεσης και της έμμεσης φορολογίας. Αυτό, σε συνδυασμό με την απονομή των ανάλογων, συγκεκριμένων και μη αμφισβητούμενων αρμοδιοτήτων, θα δώσει στην ΤΑ την αυτοτέλεια και την δυναμική που είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την σωστή λειτουργία της και ταυτόχρονα, θα ανακουφίσει την κεντρική Διοίκηση από τεράστιο φόρτο εργασίας, κάνοντας πράξη το καθολικό κοινωνικό αίτημα της αποκέντρωσης του υδροκέφαλου κράτους των Αθηνών.

Όλα όσα εκτέθηκαν παραπάνω, φρονώ πως θα οδηγήσουν στην ενηλικίωση τον θεσμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και θα θεραπεύσουν κατά το μάλλον ή ήττον την βαριά συστηματική  νόσο που ταλαιπωρεί τον ίδιο και «στεναχωρεί» τις τοπικές κοινωνίες. Κυρίως, όλα αυτά δεν κοστίζουν σε χρήμα, δίνουν ανάσα στην κεντρική Διοίκηση και βοηθούν στην γενικότερη προσπάθεια ανασυγκρότησης και δομικής μεταρρύθμισης της χώρας.

Akenaton