Τον άλλο μήνα είναι η 100η επέτειος της γέννησης του μεγάλου Νομπελίστα οικονομολόγου Milton Friedman, που είχε μια τεράστια συνεισφορά στη νομισματική πολιτική, και στη καταναλωτική θεωρία.
Οι περισσότεροι όμως θα τον θυμούνται για πάντα, ως τον οραματιστή της ελεύθερης αγοράς, και ως την διανοητική δύναμη πίσω από την οικονομική πολιτική που κυριάρχησε από το 1980 και μετά.
Σε μια εποχή που ο σκεπτικισμός απέναντι στις αγορές ήταν διαδεδομένος, ο Friedman ανέλυσε και εξήγησε με πολύ απλά λόγια το γεγονός ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της οικονομικής ευμάρειας. Οι πετυχημένες οικονομίες, έλεγε, βασίζονται στην εξοικονόμηση, στη σκληρή εργασία, και στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Μίλησε έντονα εναντίον των κρατικών ρυθμίσεων της αγοράς, οι οποίες εμποδίζουν την επιχειρηματικότητα, και πνίγουν τις αγορές.
Ότι ήταν ο Adam Smith για τον 18ο αιώνα, ήταν και ο Milton Friedman για τον 20ο.
Η δεκαετία του `80 σημαδεύτηκε από τις θεωρίες του. Η παγκόσμια οικονομία βρέθηκε στο κατώφλι μεγάλων αλλαγών. Εμπνευσμένοι από τις ιδέες του, ο Ronald Reagan, η Margaret Thatcher, και άλλοι ηγέτες, ξεκίνησαν την «αποσυναρμολόγηση» των κρατικών περιορισμών, ρυθμίσεων, και κανόνων, που είχαν αναπτυχθεί στη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών.
Η Κίνα έφυγε από τον κεντρικό σχεδιασμό, και επέτρεψε στις αγορές της να ανθίσουν, πρώτα στον γεωργικό τομέα, και αργότερα στον βιομηχανικό. Η Λατινική Αμερική κατάργησε τα εμπόδια στο εμπόριο και ιδιωτικοποίησε τις κρατικές επιχειρήσεις. Και όταν έπεσε επιτέλους το τείχος του Βερολίνου, κανένας δεν αμφέβαλλε πως οι πρώην ανατολικές χώρες θα ακολουθούσαν και αυτές το μοντέλο των ελεύθερων αγορών.
Ο Friedman, στην προσπάθειά του να στηρίξει την δύναμη των αγορών, έκανε έναν σαφή διαχωρισμό μεταξύ κράτους και αγοράς. Στην ουσία, περιέγραψε το κράτος ως τον κατ εξοχήν εχθρό της αγοράς. Έτσι, απέφυγε να μας εξηγήσει την πραγματικότητα, ότι δηλαδή οι περισσότερες πετυχημένες οικονομίες είναι μεικτές. Δυστυχώς, αυτό είχε ως αποτέλεσμα, η παγκόσμια οικονομία να υποφέρει σήμερα από μια κρίση η οποία οφείλεται εν πολλοίς στην πλήρη απελευθέρωση των χρηματαγορών.
Η θεωρία του Friedman υποτιμά τις θεσμικές προϋποθέσεις των αγορών. Υποθέτει πως αν το κράτος απλά εφαρμόζει και επιβάλλει τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και συμβόλαια, η αγορά ως δια μαγείας θα πετύχει τον σκοπό της. Στην πραγματικότητα όμως, οι σύγχρονες οικονομίες δεν είναι αυτορυθμιζόμενες, και δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να λειτουργήσουν αυτόνομα. Οι κυβερνήσεις πρέπει να επενδύουν στα δίκτυα μεταφορών και τηλεπικοινωνιών, να επεμβαίνουν, να αντισταθμίζουν ασύμμετρες πληροφορίες, να μεσολαβούν σε περιπτώσεις πανικού, να αντιμετωπίζουν τις υφέσεις, και να ανταποκρίνονται στις λαϊκές απαιτήσεις για κοινωνική ασφάλιση και για κοινωνικά δίχτυα ασφαλείας.
Οι αγορές αποτελούν την πεμπτουσία της οικονομίας αγοράς. Δεν μπορούν όμως να λειτουργήσουν από μόνες τους. Ακόμη και στο Χόνγκ Κόνγκ, που ο Friedman θεωρούσε ως το ιδανικό μοντέλο μιας πλήρως ελεύθερης αγοράς, το κράτος παίζει σημαντικό ρόλο μέσα από την παροχή γης για κατοικίες.
Ένα παράδειγμα που χρησιμοποίησε παραστατικά ο Friedman, ήταν το μολύβι. Χρειάστηκε, είπε, η συνεργασία χιλιάδων ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσμο για να το κατασκευάσουν. Να εξορύξουν τον γραφίτη, να κόψουν τη ξυλεία, να συναρμολογήσουν τα συστατικά, και να βγάλουν το τελικό προϊόν στην αγορά. Καμία κεντρική αρχή δεν χρειάστηκε να συντονίσει αυτές τις δραστηριότητες, απλά η ελεύθερη αγορά έκανε την μαγεία της.
Τριάντα χρόνια μετά, τα περισσότερα μολύβια κατασκευάζονται στη Κίνα. Μια οικονομία που αποτελεί μίξη ιδιωτικής πρωτοβουλίας και κρατικού παρεμβατισμού.
Ένας σύγχρονος Friedman σίγουρα θα αναρωτιόταν πως είναι δυνατόν, η Κίνα να κυριαρχήσει στη κατασκευή μολυβιών, όπως και σε πολλά άλλα. Γραφίτης υπάρχει και αλλού. Το ίδιο και δάση. Κάποιες δυτικές χώρες διαθέτουν περισσότερη τεχνολογία. Σίγουρα η Κίνα βασίζεται στο χαμηλό κόστος εργασίας. Το ίδιο χαμηλό κόστος όμως υπάρχει και σε άλλες πολυπληθείς και οικονομικά ασθενείς χώρες όπως π.χ. το Μπαγκλαντές.
Μεγάλο ρόλο έχει παίξει η πρωτοβουλία και η σκληρή εργασία των επιχειρηματιών και εργατών της Κίνας. Το θέμα όμως είναι ότι ακόμη μεγαλύτερο ρόλο έχουν παίξει οι κρατικές επιχειρήσεις της χώρας, που κάνουν τις αρχικές επενδύσεις τόσο στην εκπαίδευση, όσο και στη τεχνολογία που χρειάζεται. Παράλληλα, η χαλαρή νομοθεσία αναφορικά με την εκμετάλλευση των δασών, έχει παίξει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση χαμηλών τιμών στην ξυλεία. Οι εξαγωγές εξάλλου, επιδοτούνται. Η Κίνα επεμβαίνει στις αγορές συναλλάγματος, και συνεπώς επωφελούνται οι επιχειρηματίες της. Το κράτος εν ολίγοις, επιδοτεί, προστατεύει, και ενισχύει τις επιχειρήσεις ώστε να εξασφαλιστεί η ανάπτυξη, επεμβαίνοντας όπου χρειάζεται, προς όφελός τους.
Αν ζούσε σήμερα ο Friedman, θα ασκούσε κριτική σε αυτές τις πολιτικές. Αν όμως γίνονταν το δικό του, δεκάδες χιλιάδες από εργάτες που σήμερα φτιάχνουν μολύβια στα κινεζικά εργοστάσια, θα είχαν παραμείνει φτωχοί αγρότες, αν το κράτος δεν επενέβαινε υπέρ της επιχειρηματικότητας.
Με δεδομένη την οικονομική επιτυχία της Κίνας, δεν μπορούμε σήμερα να αρνηθούμε την ευεργετική και απαραίτητη παρέμβαση του κράτους.
Μπορεί οι οπαδοί της ελεύθερης οικονομίας να είναι ασφαλείς όσον αφορά στην ιστορία της οικονομικής θεωρίας, αλλά κάποιοι στοχαστές όπως ο Friedman αφήνουν μια ανάμικτη παρακαταθήκη. Διότι τελικά οι οπαδοί της κρατικής παρεμβατικότητας είναι αυτοί που πέτυχαν να επιβληθούν στη σύγχρονη οικονομία, και αυτό είναι που μετράει τελικά.
Του Dani Rodrik, καθηγητή στο Harvard.
Project Syndicate
Απόδοση: S.A.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου