Ο ρόλος των πανεπιστημίων σήμερα

Ο ρόλος των πανεπιστημίων έχει αλλάξει δραματικά σε παγκόσμια κλίμακα κατά την τελευταία εικοσαετία και στην αποστολή τους προστέθηκε, πέρα από την έρευνα και τη διδασκαλία, η διάσταση της τοπικής -σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο- οικονομικής ανάπτυξης μέσω κατάλληλων μηχανισμών. Η συμβολή των πανεπιστημίων στην ανάπτυξη ιδιαίτερα επιτυχημένων συστάδων οικονομικής δραστηριότητας, σε συνδυασμό με μεγάλες επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, έχει αποδειχθεί. Σύμφωνα με το άρθρο 4 του Ν.4009/ 2011 όπως ισχύει, η αποστολή των πανεπιστημίων περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τα παρακάτω: Να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς εργασίας και των επαγγελματικών πεδίων, καθώς και στις αναπτυξιακές ανάγκες της χώρας, και να προωθούν τη διάχυση της γνώσης, την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και την καινοτομία, με προσήλωση στις αρχές της επιστημονικής δεοντολογίας, της βιώσιμης ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής. Για την εκπλήρωση της αποστολής τους, τα ιδρύματα οργανώνονται και λειτουργούν με κανόνες και πρακτικές που διασφαλίζουν την τήρηση και προάσπιση ιδίως των αρχών: - Της ποιότητας της εκπαίδευσης και των υπηρεσιών τους. - Της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας στη διαχείριση του προσωπικού, των πόρων και των υποδομών τους. - Της διαφάνειας του συνόλου των δραστηριοτήτων τους. Από τα παραπάνω είναι ξεκάθαρο ότι η Ελλάδα δεν περιμένει από τα πανεπιστήμια να εκπαιδεύουν φοιτητές και να δημιουργούν νέες γνώσεις μέσω της έρευνας. Περιμένει πολύ περισσότερα, όπως: Την ενεργητική συμβολή στην περιφερειακή ανάπτυξη με συνδυασμό προσεγγίσεων, όπως τη διά βίου μάθηση, την ένταξη των αποφοίτων στην αγορά εργασίας, την υποστήριξη των αναπτυξιακών αναγκών της χώρας αλλά και της γεωγραφικής περιφέρειας που φιλοξενεί το πανεπιστήμιο, τη διάχυση της νέας γνώσης, την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και την καινοτομία. Η ροή μεταφοράς γνώσης από τα ακαδημαϊκά ιδρύματα προς τους λοιπούς συντελεστές ενός συστήματος καινοτομίας επιτυγχάνεται μέσω συγκεκριμένων καναλιών όπως είναι: Απασχόληση καταρτισμένων αποφοίτων σε επιχειρήσεις και οργανισμούς, διπλώματα ευρεσιτεχνίας, συμβάσεις εκχώρησης, (συγ)χρηματοδοτούμενη και συνεργατική έρευνα, παροχή υπηρεσιών, συνέδρια, δημοσιεύσεις, δικτύωση, πρακτική άσκηση φοιτητών, διά βίου μάθηση και επιχειρήσεις-τεχνοβλαστοί (spin-offs). Τα αποτελέσματα της παραπάνω μεταφοράς γνώσης είναι σημαντικά τόσο για την οικονομία στο σύνολό της όσο και για τα ίδια τα ιδρύματα. Οι απόφοιτοι του ΜΙΤ στις ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει 4.000 εταιρείες σ’ όλο τον κόσμο με συνολικό ετήσιο κύκλο εργασιών περί τα 256 δισ. δολάρια. Η αμερικανική Association of University Technology Managers αναφέρει ότι κατά το οικονομικό έτος 2010 η δραστηριότητα μεταφοράς τεχνολογίας των πανεπιστημίων στις ΗΠΑ οδήγησε στην εμφάνιση 658 νέων προϊόντων, στην ίδρυση 596 νέων επιχειρήσεων έντασης γνώσης εκ των οποίων οι 435 είχαν έδρα κοντά στο πανεπιστήμιο απ’ όπου προήλθε η γνώση, σε κύκλο εργασιών ύψους 2,3 δισ. δολαρίων από συμβάσεις εκχώρησης, στην υποβολή 12.109 αιτήσεων για διπλώματα ευρεσιτεχνίας και στην απόκτηση 3.417 πατεντών. Στην Ελλάδα, με σημαντικά και διαχρονικά χαμηλό επίπεδο δαπανών έρευνας και ανάπτυξης σε σχέση με το ΑΕΠ της τάξης του 0,6%, οι δημόσιοι φορείς Ε&ΤΑ συνεισφέρουν το 80% της ερευνητικής προσπάθειας και συνεπώς αποτελούν τον εν δυνάμει βασικό μοχλό της καινοτομικής προσπάθειας στη χώρα μας. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να γεφυρωθεί το χάσμα συστηματικότητας στη διαχείριση της γνώσης και των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας των δημόσιων φορέων Ε&ΤΑ που έχει παρατηρηθεί πανευρωπαϊκά, χαρακτηριζόμενο ως το «ευρωπαϊκό παράδοξο», δηλαδή, τις ιδιαίτερα χαμηλότερες επιδόσεις των ευρωπαϊκών φορέων Ε&ΤΑ σε θέματα μεταφοράς τεχνολογίας σε σχέση με τις ομότιμες οντότητες στις ΗΠΑ, για ίδιο επίπεδο ποσότητας και ποιότητας ερευνητικής παραγωγής. Εδώ βρισκόμαστε τώρα. Και για να συμβούν αυτά που πρέπει, χρειάζεται να αντιληφθούν οι παντός είδους υπεύθυνοι ότι τα πανεπιστήμια πρέπει να είναι ανοικτά. Κλειστά πανεπιστήμια είναι νεκρά πανεπιστήμια. Τέλος. Του Δημητρη Κουρετα* *Αναπληρωτής πρύτανης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας http://news.kathimerini.gr